Το Κριάτσι είναι ένα πανέμορφο ορεινό χωριό με θέα στον παραπόταμο του Εύηνου, τον  Φίδαρη, και βρίσκεται στις πλαγιές των πανέμορφων Βαρδουσίων, πραγματικά ανάμεσα στα υπέροχα έλατα. Η ονομασία «Κριάτσιον» πιθανότατα να έχει βλάχικη προέλευση και να σημαίνει "δημιούργημα" ή "κορυφή" ή "ράχη". Το Κριάτσι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1250μ. και καταλαμβάνει ως προς το υψόμετρο, την 22η θέση πανελλαδικά, και την 1η θέση στην Στερεά Ελλάδα, σύμφωνα με το σχετικό Κατάλογο ελληνικών ορεινών χωριών της Βικιπαίδεια. Στον ίδιο κατάλογο που περιλαμβάνει χωριά πάνω από 1000μ υψόμετρο, μπορούμε να συνατήσουμε το Ψηλό Χωριό στην 44η θέση με 1190μ., την Αρτοτίνα στην 48η με 1180μ. και την Κερασιά στην 49η με 1170μ.

Λίγο πριν φτάσει ο επισκέπτης στο χωριό μας, θα περάσει από το πανέμορφο εκκλησάκι της Παναγίας. Με την άφιξη στο κέντρο του χωριού, αντικρίζει τον ενοριακό ναό του Αγίου Νικολάου και την όμορφη πλατεία μας με τον επιβλητικό και ιστορικό πλάτανο που φυτεύτηκε από τον συγχωριανό μας Λάμπρο Ραμαντάνη, πριν φύγει για τον πόλεμο στην Μικρά Ασία όπου και θυσιάστηκε για το έθνος μας. Στην σκιά του πλατάνου μας, που αποτελεί το σημείο δράσης όλου του χωρίου μας, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει την υπέροχη θέα προς τα κατάμεστα με έλατα Βαρδούσια.

Ιστορικά και Αρχιτεκτονικά να αναφέρουμε ότι εδώ συναντάται το μοναδικό και αξιοπρόσεκτο από δομικής απόψεως οικοδομικό σύμπλεγμα πέντε λιθόκτιστων σπιτιών σε σχήμα Ζ με κοινή ριχτή στέγη από πλάκες σχιστόλιθου, και τα πέντε σπίτια συνδέονται μεταξύ τους με υπόγειο διάδρομο. Βόρεια και βορειοδυτικά του χωριού έχουν επισημανθεί ερείπια οχύρωσης και αρχαίων κτιρίων.

Το 1971, ιδρύεται ο πολιτιστικός σύλλογος Κριατσιωτών Δωρίδος «Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ». Ο πολιτιστικός μας σύλλογος έχει ως στόχο μέσα από την δράση του, τη συντήρηση και την ενίσχυση της αγάπης και της φροντίδας για τον τόπο μας, όλων των συγχωριανών μας και των νεότερων μελών των οικογενειών τους, καθώς και την καλλιέργεια αγάπης για την φύση και το βουνό όλων των φίλων του Συλλόγου. Με γνώμονα αυτόν τον στόχο, το Δ.Σ. του πολιτιστικού συλλόγου οργανώνει διάφορες εκδηλώσεις και δράσεις, είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με γειτονικά χωριά. Μέσω των εκδηλώσεων αυτών αποκτούμε κοινές εμπειρίες με αναφορά τα πανέμορφα ορεινά χωριά της Φωκίδας.

Ο επισκέπτης μπορεί να πιεί τον καφέ του και να φάει το μεζέ του φυσικά πίνοντας τσίπουρο στην πλατεία του χωριού μας με τη συντροφιά των συγχωριανών μας. Η φιλοξενία για φαγητό και διαμονή, προσφέρεται από τα μέλη του  Δ.Σ. του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού, έπειτα από σχετική επικοινωνία, καθώς όλοι οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι στο χωριό μας και τους υποδεχόμαστε με ιδιαίτερη χαρά. 

Τέλος, το Κριάτσι (Τοπική Κοινότητα Κριατσίου - Δημοτική Ενότητα Βαρδουσίων), ανήκει στον δήμο Δωρίδος της Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδας που βρίσκεται στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το "Πρόγραμμα Καλλικράτης". Η επίσημη ονομασία είναι "το Κριάτσιον". Έδρα του δήμου είναι το Λιδωρίκι και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Στερεάς Ελλάδας. Κατά την προηγούμενη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το "Σχέδιο Καποδίστριας", μέχρι το 2010, το Κριάτσι ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Κριατσίου, του πρώην Δήμου Βαρδουσίων του Νομού Φωκίδας. Ο πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 43 κάτοικοι (το 2001 είχαν απογραφεί 82 κάτοικοι).

 

Ιστορική αναδρομή

Με διάταγμα του Όθωνα [ΦΕΚ 16 - 06/04/1833], Ελλάδα χωρίζεται διοικητικά σε δέκα νομούς, ένας από τους οποίους είναι και ο νομός "Φωκίδος και Λοκρίδος" με πρωτεύουσα τα Σάλωνα. Μία από τις επαρχίες του νομού είναι η επαρχία Δωρίδας με πρωτεύουσα το "Λιδωρίκιον".

Κατά το διάστημα 1836-1869, η επαρχία Δωρίδας αποτελείται από τέσσερις δήμους:

• Αιγιτίου με πρωτεύουσα το Λιδωρίκι.
• Κροκυλείου με χειμερινή πρωτεύουσα τους Πενταγιούς και θερινή την Αρτοτίνα και τα χωριά Αγλαβίστα, Δρεστενά, Παλιοκάτουνο, Αβορίτι, Βλαχοβούνι, Κερασιά, Κουπάκι, Ζοργιάνο, Αλποχώρι, Ιτιά, Νούτσουμπρο,  Κριάτσι, Σουρούστι, Κοστάριτσα, Βοστινίτσα και το διαλυμένο πια, μοναστήρι του Προδρόμου.
• Ποτιδανίας με πρωτεύουσα το Άνω Παλαιοξάρι.
• Τολοφώνος με πρωτεύουσα τη Βιτρινίτσα.

 

 

Με διάταγμα του 1869 [ΦΕΚ 57 - 31/12/1869] στην επαρχία Δωρίδας ορίζονται οι εξής επτά δήμοι:

• Ποτιδανίας με πρωτεύουσα το Άνω Παλαιοξάριο, αποτελούμενο από τα χωριά: Άνω Παλαιοξάρι, Κάτω Παλαιοξάρι, Περιθιώτισσα, Στύλια, Λυκοχώρι, Ζάμπια. Στο δήμο αυτό ανήκει και η μονή της Βαρνάκοβας.
• Οινεώνος με πρωτεύουσα τα Κλιμάκια και αργότερα το Ευπάλιο, αποτελούμενο από τα χωριά: Κλιμάκια, Καρυά, Καρδάρα, Κάμπος, Παλαιόμυλος, Πιλάλα, Γκουμαίοι, Ομερεφέντη, Μανάγουλη, Λόγγος, Χασάναγα, Χιλιαδού, Μαλάματα, Σεργούλα, Καρούτια, Παλαιοχώρι.
• Αιγιτίου με πρωτεύουσα το Λιδωρίκι, συμπεριλαμβανομένων των χωριών Λιδωρικίου, Σκαλούλας, Καρουτών, Λευκαδιτίου, Συκιάς, Αβόρου, Σεβεδίκου, Στρούζας, Βραίλας, Μαλανδρίνου.
• Υαίας με πρωτεύουσα τη Γρανίτσα και τα χωριά: Γρανίτσα, Κλήμα, Τριβίδι, Κονιάκος, Λούτσοβος, Βοστονίτσα.
• Κροκυλείου, με χειμερινή πρωτεύουσα το Παλαιοκάτουνο και θερινή τους Πενταγιούς, με τα χωριά: Παλαιοκάτουνο, Πενταγιοί, Αγλαβίστα, Κουπάκι, Ζοριάνο, Αλποχώρι, Δρεστενά.
• Βρωμέας με πρωτεύουσα την Αρτοτίνα και τα χωριά Κριάτσι, Σουρούστι, Κερασιά, Νούτσομβρο, Κωστάριτσα.
• Τολοφώνος με πρωτεύουσα τη Βιτρινίτσα και τα χωριά Κίσσελη, Βίδαβη, Πλέσσα, Σώταινα, μηλέα, Μάκρυσι, Μαραζά, Βελενίκος, Ξυλογαιδάρα.

Με νόμο του 1912 καταργήθηκαν οι παραπάνω δήμοι και συστάθηκαν κοινότητες.

Σύμφωνα με το "Σχέδιο Καποδίστριας" (Ν. 2539/1997) έγινε συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους με σκοπό τη βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Περιλάμβανε τους δήμους Βαρδουσίων, Ευπαλίου, Λιδωρικίου και Τολοφώνος. Η διοικητική διαίρεση που προέκυψε με το νόμο αυτό ίσχυσε μέχρι το τέλος του 2010, οπότε και αντικαταστάθηκε από τη νέα διοικητική διαίρεση που προβλέπει το "Πρόγραμμα Καλλικράτης". Ο σημερινός Δήμος Δωρίδος που συστάθηκε με το "Πρόγραμμα Καλλικράτης" (Ν. 3852/2010) προέκυψε από την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Βαρδουσίων, Ευπαλίου, Λιδωρικίου και Τολοφώνος. Αντιστοιχεί επακριβώς στην παλαιότερη Επαρχία Δωρίδας.

 

Συνοπτικά οι διοικητικές μεταβολές του χωριού είναι οι εξής:

1. Κριάτσι - Ν. Φωκίδος και Λοκρίδος

   • 20/04/1835
     Ο οικισμός προσαρτάται στο δήμο Βωμέας
   • 05/11/1836
     Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Βωμέας και προσαρτάται στο δήμο Κροκυλίου

2. Κριάτσι - Ν. Φθιώτιδος και Φωκίδος

   • ΦΕΚ 57Α - 31/12/1869
     Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Κροκυλίου και προσαρτάται στο δήμο Βωμέας
   • ΦΕΚ 261Α - 31/08/1912
     Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Βωμέας και προσαρτάται στην κοινότητα Αρτοτίνας
   • ΦΕΚ 95Α - 03/05/1919
     Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Αρτοτίνας και ορίζεται έδρα της κοινότητας Κριατσίου
   • ΦΕΚ 84Α - 03/04/1933
     Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Κριατσίου και προσαρτάται στην κοινότητα Αρτοτίνας
   • ΦΕΚ 72Α - 31/03/1943
     Ο οικισμός αποσπάται από το νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος και υπάγεται στο νομό Φωκίδας
   • ΦΕΚ 19Α - 26/01/1952
     Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Αρτοτίνας και ορίζεται έδρα της κοινότητας Κριατσίου
   • ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997
     Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Κριατσίου και προσαρτάται στο δήμο Βαρδουσίων
   • ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010
     Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Βαρδουσίων και προσαρτάται στο δήμο Δωρίδος

3. Κριάτσι - Ν. Φωκίδας

   Ο οικισμός αποσπάσθηκε στο νομό Φωκίδας από το νομό Φθιώτιδος και Φωκίδος.

 

Τα ονόματα των χωριών στην περιοχή

Τα περισσότερα χωριά στην επαρχία της Δωρίδας είχαν διαφορετικά ονόματα παλιότερα – οι ηλικωμένοι ακόμα τα αποκαλούν με τα παλιά ονόματα.

Το Κριάτσι, όπως και μερικά ακόμα, διατήρησε το όνομα που είχε δίχως αλλαγή.

Παλιά ονομασία	Νέα ονομασία	Έτος μεταβολής
Αγλαβίστα	Περιβόλιον	1959
Άνω Παλαιοξάρι	Ποτιδανία	1940
Βελενίκος	Ελαία	1955
Βελούχοβο	Κάλλιον	1916
Βιτρινίτσα	Τολοφών	1927
Βλαχοκάτουνο	Τρίκορφον	1930
Βοστινίτσα	Δάφνος	1927
Γκουμαίοι	Φιλοθέη	1959
Γρανίτσα	Διακόπι	1927
Δρεστενά	Τρίστενον	1928
Καγκέλες	Πηγή	1959
Καρδάρα	Δροσάτον	1959
Καρούτια	Πύργος	1959
Κάτω Παλαιοξάρι	Παλαιοξάριον	1959
Κίσσελη	Λεμονιά	1928
Κωστάριτσα	Διχώρι	1927
Λεμονιά	Πάνορμον	1931
Λούτσοβος	Κόκκινον	1930
Λυκοχώρι	Τείχιον	1929
Μάκρυσι	Μακρυνή	1927
Μαραζά	Ροδοδάφνη	1928
Μαυρογιάννης	Λεύκα	1902
Νούτσομπρος	Υψηλόν Χωρίον	1927
Ντουβιά	Άγιος Σπυρίδων	1959
Ξυλογαϊδάρα	Καλλιθέα	1901
Ομέρ Εφένδης	Καστράκι	1927
Παλαιοκάτουνο	Κροκύλειο	1915
Παλαιόχανο	Πευκάκιον	1959
Πλέσσα	Αμυγδαλιά	1927
Πύρινο	Αιγίτιον	1928
Ροδοδάφνη	Δαφνοχώρι	1933
Σεβεδίκος	Δωρικόν	1959
Σουλέ	Ευπάλιον	1907
Σουρούστι	Κερασέαι	1928
Στρούζα	Πύρινος	1927
Τολοφών	Ερατεινή	1901
Χάνια Στενού	Στενό	1959
Χασάν Αγάς	Άγιος Πολύκαρπος	1927

 

Πηγές:

• https://www.pageglimpse.com/kriatsi.weebly.com
• https://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/General/resident_population_census2011.xls
• https://el.wikipedia.org/wiki/Κατάλογος_ελληνικών_ορεινών_χωριών
• https://polidorikiou.blogspot.gr/2009/03/1851.html
• https://buk.gr/el/poli-perioxi/kriatsi
• https://www.eetaa.gr:8080/metaboles/show_metaboles_oik.jsp?toponymio_code=14144
• https://greece.terrabook.com/phocis/el/page/kriatsi
• https://www.lithoksou.net/p/metonomasies-ton-oikismon-tis-stereas